SerVies in BLVRD!
SERVIES VAN FIJNSTOF: VIES OF INNOVATIEF?
Uitgezonderd van de eerste lockdown heeft België meestal een fijnstofprobleem. SerVies is een project op het snijpunt van ecologie en kunst waarbij een servies handgemaakt wordt uit fijnstof. Het project, dat georganiseerd wordt door De Republiek, kwam er naar aanleiding van een onderzoek van CurieuzeNeuzen naar luchtvervuiling in Vlaanderen. SerVies visualiseert nu die resultaten in een servies. Projectleider Emma Petillion was zo vriendelijk om ons wat meer uitleg te geven rond die merkwaardige werkwijze.
Mijn eerste vraag is misschien wat onwetend, maar wat is fijnstof eigenlijk?
Emma: “Veel mensen hebben daar wel een idee van, maar weinigen kennen het volledige plaatje. Fijnstof is eigenlijk gewoon een verzamelwoord voor alle kleine deeltjes die in de lucht hangen. Je denkt dan al snel aan zware metalen of roet, maar daar zitten even goed natuurlijke stoffen in zoals zeezout of zand. Saharazand is bijvoorbeeld tijdens bepaalde periodes van het jaar heel aanwezig in ons fijnstof. De samenstelling van fijnstof kan dus verrassend zijn. Sommige van die deeltjes zorgen dan ook voor heel veel kleur, zoals ijzer bijvoorbeeld.”
Hoe verzamel je dat fijnstof dan?
“Als je erop begint te letten, kan je het eigenlijk erg goed zien hangen in de lucht. Dat is eigenlijk al een eerste doelstelling van dit project: mensen bewustmaken van het feit dat fijnstof ook effectief neerdaalt. Op plekken die goed afgeschut zijn van wind en regen kan je dat dan eigenlijk opvegen, maar je kan het ook met een spons van sommige muren vegen en dan laten opdrogen. In Brugge zijn er veel zo’n plekjes, onder de fietsersbrug aan de Kinepolis was er bijvoorbeeld een laagje te vinden.”
Mensen ademen elke dag fijnstof in zonder het te weten, maar als je vraagt aan mensen of ze zouden eten van een bord gemaakt van fijnstof, dan vinden ze dat net vies.
– Emma
Als je het fijnstof hebt verzameld, hoe wordt het dan verwerkt tot servies?
“Het fijnstof zit niet in het servies zelf, maar in het glazuur dat we aanbrengen op het servies. We verwerken dus een bepaalde hoeveelheid fijnstof in een transparant glazuur. Dan werkt het fijnstof eigenlijk als een soort natuurlijke kleurstof, dat aangebracht wordt op klei of porselein en dan gebakken wordt. Op die manier krijg je dan verschillende tinten afhankelijk van de gebruikte hoeveelheid.”
Wat bracht jullie op het idee om fijnstof op zo’n onconventionele manier voor te stellen?
“Dat is te danken aan een collega die het project heeft leren kennen tijdens de Dutch Design Week. Daar ontmoette ze twee Nederlandse vrouwen die het project in Rotterdam ontwikkeld hebben en ondertussen ook al in Duitsland, Italië en zelfs China.
Zij waren meteen zeer enthousiast om samen met ons het project ook naar België te brengen en zo is de bal aan het rollen gegaan. Wij zullen natuurlijk wel onze eigen draai geven aan het project.”
Eigen draai?
“In de eerste plaats gaat het natuurlijk over data uit Brugge, want we visualiseren de lucht in Brugge, we werken dus met andere gegevens. In Rotterdam is er bijvoorbeeld heel veel industriële uitstoot, in heel Vlaanderen is het vooral houtverbranding. Het zou dus wel eens kunnen dat het servies er anders zal uitzien dan dat in Rotterdam. Een ander verschil is dat het ontwerp niet uniform zal zijn maar dat wij proberen om de persoonlijke toets van iedere keramist in het servies te leggen.”
Servies wil sensibiliseren. Betekent dit dat er dan voornamelijk gefocust wordt op de zwarte plekken op de kaart van CurieuzeNeuzen?
“Het was initieel de bedoeling om Brugge in vakjes op te delen en van elke verzamelplaats een ander kopje te maken of een andere kleur te creëren, maar dat bleek niet haalbaar op termijn. Dus we zijn nu wel bezig met fijnstof uit Brugge in het algemeen te verzamelen en die data overkoepelend te gebruiken.”
Dus er zullen geen verschillende schakeringen zijn?
“Net wel, ja. Eigenlijk is het coole aan het concept is dat hoe meer stof je toevoegt aan het glazuur, hoe donkerder de kleur wordt. Op die manier krijg je een visuele indruk van hoeveel fijnstof je inademt op zeg maar 10, 40 of 80 jaar tijd leven, werken en ademen in Brugge. Dat kan zo al donker oplopen, wat confronterend kan zijn.”
Zal er dan informatie zijn bij ieder servies over de samenstelling van het fijnstof, de locatie en de periode?
“Over de samenstelling niet, maar we hebben wel een stencil voor iedere serviesset waarmee we de locatie en de periode die pakweg het kopje voorstelt.”
Is werken met en eten van fijnstof niet gevaarlijk?
“Bij het verzamelen van het stof moeten er uiteraard een aantal veiligheidsmaatregelen genomen worden zoals handschoenen en een mondmasker. Na de verzameling wordt het ook gezeefd en er wordt ook een test op de samenstelling gedaan om te kijken of het wel effectief over de juiste stoffen gaat. Eenmaal dat het verwerkt zit in het glazuur is het helemaal veilig en net dat is eigenlijk nog een idee achter het hele project. Mensen ademen elke dag fijnstof in zonder het te weten, maar als je vraagt of ze zouden eten van een bord gemaakt van fijnstof, dan vinden ze dat net vies. Dat besef willen we binnenbrengen bij mensen door het zo tastbaar te maken. Er worden ook effectief tests op gedaan dus het is zeker veilig.”
Wil je dan iets met de stad zelf doen om het project te communiceren?
“Het plan is om eerst toe te werken naar een traject dat van start zou gaan op 28 maart waarvan het slotmoment 16 mei ligt. Het is een traject vol workshops, lezingen en activiteiten die draaien rond luchtvervuiling en milieu maar ook design en circulair ontwerp. We gaan voluit voor lezingen, expo’s, wandelingen, filmavonden, inspiratiesessies en nog veel meer. Het project heeft als uitvalsbasis het voormalige Biekorfcafé, waar je dus de hele periode de expo kan bezoeken, kan deelnemen aan de activiteiten of informatie kan verkrijgen. Ondertussen wordt ook het uiteindelijke servies ontwikkeld in samenwerking met verschillende keramisten. Tijdens het slotmoment verzamelen we al het servies aan een lange tafel en brengen we iedereen samen in de publieke ruimte. Zo kunnen we ook de burger betrekken en het eindresultaat tentoonstellen.”
Zal je het servies daar dan ook kunnen kopen?
“Het zal waarschijnlijk niet te koop worden aangeboden. In Nederland is het gecommercialiseerd maar daar was niet zo veel interesse in. Het is daarnaast ook een duur en arbeidsintensief proces dus we zien het vooral als een katalysator om een dialoog te starten rond luchtvervuiling. Na het slotmoment in mei, is het ook de bedoeling om het servies eigenlijk wat te laten rondtrekken om het tentoon te stellen in verschillende musea en ermee voorstellingen in scholen te doen.”
Voor degenen die toch echt zo’n servies willen, kan je het zelf maken?
“Het servies wordt gemaakt door keramisten en die hebben sowieso wel wat ervaring om daaraan te beginnen. We geven daarom de keramisten nog een spoedcursus ‘glazuren met fijnstof’. Keramiek maken met fijn stof is helemaal niet zo vanzelfsprekend. Het verzamelen zelf kan je wel thuis doen. Ik denk dat het verstandig is als je zin hebt om fijnstof te verzamelen, het bij ons binnen te brengen en dan houden wij die persoon wel op de hoogte wat er met hun stof is gebeurd. Maar het zelf beginnen te bakken, is moeilijk.”
Tekst: Nicholas Vandenbussche. Foto: Celine Vandeweghe.
Uit BLVRD Magazine editie #20.
https://www.jongvolk.be/verhalen/servies-van-fijnstof-vies-of-innovatief